ប្រទេសអាមេរិកកាលពីស្ថិតក្រោមអាណានិគមអង់គ្លេស មានរដ្ឋចំនួន១៣ ស្ថិតនៅប្របនឹងមហាសមុទ្រអាត្លង់ទិក ហើយចាប់ពីពេលទទួលបានឯករាជ្យពីអង់គ្លេសតាមសន្ធិសញ្ញាក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ១៧៨៣ ទឹកដីរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក បានរីកធំជាងមុនបន្តិចម្ដងៗ រហូតដល់មានទំហំដីប៉ុនប្រទេសអាមេរិកសព្វថ្ងៃ។ មូលហេតុដែលនាំឲ្យទឹកដីអាមេរិកកាន់តែធំបែបនេះ អាស្រ័យដោយសារកត្តាមួយចំនួន ដូចជា១-តាមរយៈការចរចាទិញ ២-សន្ធិសញ្ញាភ្ជាប់ជាឧបសម្ពន្ធ (annexation) និងកិច្ចព្រមព្រៀងប្រគល់ទឹកដីឲ្យអាមេរិក និង ៣-តាមរយៈការធ្វើសង្គ្រាមដណ្ដើមយក។
ខាងក្រោមនេះ ជាបញ្ជីឈ្មោះតំបន់ដែលបច្ចុប្បន្នស្ថិតក្រោមដែនអធិបតេយ្យភាពរបស់អាមេរិក ហើយដែលអាមេរិកបានច្បាំងដណ្ដើមយក ឬទិញពីបណ្ដាប្រទេសដទៃ។
កាលពីជំនាន់មុន គេអាចទិញ-លក់ទឹកដី និងធ្វើសង្គ្រាមដណ្ដើមយក ឬអាងខ្លួនឯងមានអំណាច ដើរគំរាមប្រទេសតូចៗ ឲ្យប្រគល់ដីឲ្យខ្លួន។ ប៉ុន្តែ ដោយសារវិវត្តន៍នៃសង្គមពីជំនាន់នោះនិងបច្ចុប្បន្ន វាខុសគ្នា គេជឿថាបណ្ដាថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេសទូទាំងពិភពលោក នឹងមិនទិញ ឬលក់ទឹកដីរបៀបនេះទេ។
១-រដ្ឋលី្វសៀណា (Louisiana) : រដ្ឋនេះ កាលពីមុន ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ប្រទេសបារាំង ហើយកាលពីឆ្នាំ១៨០៣ សហរដ្ឋអាមេរិកបានទិញរដ្ឋនេះពីបារាំង ក្នុងតម្លៃ ១៥លានដុល្លារកាលជំនាន់នោះ ស្មើនឹងជាង ២៣០ លានដុល្លារបច្ចុប្បន្ន។ សន្ធិសញ្ញាទិញ-លក់រដ្ឋល្វីសៀណា មានចែងនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀង Louisiana Purchase។ សព្វថ្ងៃ រដ្ឋល្វីសៀណា នៅតែបន្តប្រើប្រព័ន្ធច្បាប់ Civil Law របស់បារាំងដដែល (ក្រៅពីនោះ រដ្ឋទាំងអស់របស់អាមេរិកប្រើប្រព័ន្ធច្បាប់ Common Law របស់អង់គ្លេស លើកលែងតែរដ្ឋល្វីសៀណាមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលនៅបន្តប្រើប្រព័ន្ធច្បាប់ Civil Law របស់បារាំង)។
២-រដ្ឋផ្លរីដាខាងលិច (West Florida): កាលពីឆ្នាំ១៨១០ ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោកជេមមេឌីសឹន (James Madison) បានប្រកាសជាផ្លូវការ ដើម្បីដាក់បញ្ចូលរដ្ឋផ្លរីដាខាងលិច ជាដែនអធិបតេយ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ រដ្ឋនេះកាលមុននោះ ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ប្រទេសអេស្ប៉ាញ។
៣-រដ្ឋផ្លរីដាខាងកើត (East Florida): យោងតាមសន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ១៨១៤ រវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសអេស្ប៉ាញ គឺរដ្ឋាភិបាលអេស្ប៉ាញត្រូវប្រគល់រដ្ឋនេះទៅឲ្យអាមេរិក។
៤-ការដាក់រដ្ឋតិចសាស់ ជាឧបសម្ព័ន្ធរបស់អាមេរិក: កាលដើមឡើយ រដ្ឋតិចសាស់ជាប្រទេសដែលមានអធិបតេយ្យពេញលេញ មានឈ្មោះជាផ្លូវការ «សាធារណរដ្ឋតិចសាស់ -The Republic of Texas»។ រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសតិចសាស់ កាលណោះ តែងតែអន្ទោកអន្ទោលចង់ភ្ជាប់ប្រទេសនេះឲ្យស្ថិតក្នុងដែនអធិបតេយ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកតែម្ដង។ នៅឆ្នាំ១៨៤៥ រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកក៏យល់ព្រមភ្ជាប់ប្រទេសតិចសាស់ជាដែនដីរបស់អាមេរិក (កាលណោះរដ្ឋាភិបាលម៉ិកស៊ីកូគំរាមថាប្រសិនបើអាមេរិកហ៊ានភ្ជាប់រដ្ឋនេះ វាមានន័យស្មើនឹងប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយម៉ិកស៊ីកូ ប៉ុន្តែអាមេរិកមិនខ្លាច)។
៥-សម្បទានពីប្រទេសម៉ិកស៊ីកូ: អាមេរិក និងប្រទេសម៉ិកស៊ីកូ ធ្លាប់ច្បាំងគ្នាម្ដង ពីឆ្នាំ១៨៤៦-១៨៤៨ ហើយបានបញ្ចប់សង្គ្រាមនេះតាមសន្ធិសញ្ញា Treaty of Guadalupe Hidalgo ដែលប្រទេសម៉ិកស៊ីកូត្រូវតែទទួលស្គាល់ព្រំដែនអាមេរិក-ម៉ិកស៊ីកូបច្ចុប្បន្ន ដោយក្នុងនោះ ម៉ិកស៊ីកូបានកាត់ដីមួយចំណែក ដើម្បីជាការធ្វើសម្បទានចំពោះអាមេរិក។ ជាថ្នូរមកវិញ អាមេរិកបានបង់ប្រាក់ ១៥ លានដុល្លារ (ស្មើនឹងជាង ៣៨០ លានដុល្លារបច្ចុប្បន្ន) ទៅឲ្យម៉ិកស៊ីកូ ដើម្បីជម្រះវិវាទឲ្យជ្រះស្រឡះ។
៦-រដ្ឋអាឡាស្កា (Alaska) : រដ្ឋអាឡាស្កា កាលពីមុន ធ្លាប់ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ «ចក្រភពរុស្ស៊ី -Russian Empire»។ នៅឆ្នាំ១៨៦៧ សហរដ្ឋអាមេរិកបានទិញដែនដីអាឡាស្កា ពីរុស្ស៊ីក្នុងតម្លៃ ៧លាន ២សែនដុល្លារ (ស្មើនឹងជាង ១២១ លានដុល្លារបច្ចុប្បន្ន)។
៧-កោះហាវ៉ែ (Hawai): ហាវ៉ៃ កាលដើមឡើយ ជាព្រះរាជាណាចក្រ ដែលមានម្ចាស់ក្សត្រីមួយអង្គសោយរាជ្យ ហើយមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក តាមរយៈការផ្សព្វផ្សាយសាសនា និងការធ្វើទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្ម។ ក្រោយមក នៅឆ្នាំ១៨៩៣ ម្ចាស់ក្សត្រីត្រូវគេផ្ដួលរំលំពីរាជបល្ល័ង្ក ហើយអ្នកដឹកនាំថ្មីបានសុំភ្ជាប់ប្រទេសហាវ៉ៃចូលជាដែនអធិបតេយ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកតែម្ដង។
៨-រដ្ឋញូម៉ិកស៊ីកូ និងរដ្ឋអារីហ្សូណា: កាលពីឆ្នាំ១៨៥៣ សហរដ្ឋអាមេរិកបានទិញតំបន់មួយក្បែរព្រំដែនអាមេរិក-ម៉ិកស៊ីកូ ក្នុងតម្លៃ ដប់លានដុល្លារ ស្មើនឹងជាង ២៨០ លានដុល្លារបច្ចុប្បន្ន។ ការទិញ-លក់នេះមានចែងក្នុងសន្ធិសញ្ញា Gadsden Purchase ហើយដែនដីនោះ បច្ចុប្បន្នជារដ្ឋញូម៉ិកស៊ីកូ និងរដ្ឋអារីហ្សូណា។
អំពីដែនដីដទៃក្រៅប្រទេសអាមេរិក ដែលអាមេរិកធ្លាប់គ្រប់គ្រង
សហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសអេស្ប៉ាញ ធ្លាប់ច្បាំងគ្នា ហើយបានបញ្ចប់សង្គ្រាមតាមរយៈសន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីស (Treaty of Paris) ឆ្នាំ១៨៩៨ ដែលតាមសន្ធិសញ្ញានេះ អេស្ប៉ាញត្រូវប្រគល់ប្រទេសហ្វ៊ីលីពីន ដែលកំពុងស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អេស្ប៉ាញ ទៅឲ្យស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អាមេរិកវិញម្ដង។ ជាថ្នូរមកវិញ សហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រគល់ប្រាក់ ២០លានដុល្លារ (ស្មើនឹង ៥៦៧ លានដុល្លារបច្ចុប្បន្ន) ទៅឲ្យអេស្ប៉ាញ។
អំពីប្រទេសគុយបា
យោងតាមវិសោធនកម្ម Platt Amendment ឆ្នាំ១៩០១ ប្រទេសគុយបាបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀង ដើម្បីជួលមូលដ្ឋានទ័ពជើងទឹកមួយកន្លែង គឺឆកហ្កាតាណាម៉ូ (Guantánamo Bay) ទៅឲ្យអាមេរិក។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះនឹងនៅតែមានសុពលភាពជាបន្តទៀត ដរាបណាអាមេរិកគោរពតាមកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ គឺរក្សាទុកឆកហ្កាតាណាម៉ូ ដូចកិច្ចព្រមព្រៀងដើម។ ឆកហ្កាតាណាម៉ូ ធ្លាប់ត្រូវរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកយកធ្វើជាមណ្ឌលឃុំឃាំងក្រុមអាល់កៃដា៕
ខាងក្រោមនេះ ជាបញ្ជីឈ្មោះតំបន់ដែលបច្ចុប្បន្នស្ថិតក្រោមដែនអធិបតេយ្យភាពរបស់អាមេរិក ហើយដែលអាមេរិកបានច្បាំងដណ្ដើមយក ឬទិញពីបណ្ដាប្រទេសដទៃ។
កាលពីជំនាន់មុន គេអាចទិញ-លក់ទឹកដី និងធ្វើសង្គ្រាមដណ្ដើមយក ឬអាងខ្លួនឯងមានអំណាច ដើរគំរាមប្រទេសតូចៗ ឲ្យប្រគល់ដីឲ្យខ្លួន។ ប៉ុន្តែ ដោយសារវិវត្តន៍នៃសង្គមពីជំនាន់នោះនិងបច្ចុប្បន្ន វាខុសគ្នា គេជឿថាបណ្ដាថ្នាក់ដឹកនាំប្រទេសទូទាំងពិភពលោក នឹងមិនទិញ ឬលក់ទឹកដីរបៀបនេះទេ។
១-រដ្ឋលី្វសៀណា (Louisiana) : រដ្ឋនេះ កាលពីមុន ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ប្រទេសបារាំង ហើយកាលពីឆ្នាំ១៨០៣ សហរដ្ឋអាមេរិកបានទិញរដ្ឋនេះពីបារាំង ក្នុងតម្លៃ ១៥លានដុល្លារកាលជំនាន់នោះ ស្មើនឹងជាង ២៣០ លានដុល្លារបច្ចុប្បន្ន។ សន្ធិសញ្ញាទិញ-លក់រដ្ឋល្វីសៀណា មានចែងនៅក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀង Louisiana Purchase។ សព្វថ្ងៃ រដ្ឋល្វីសៀណា នៅតែបន្តប្រើប្រព័ន្ធច្បាប់ Civil Law របស់បារាំងដដែល (ក្រៅពីនោះ រដ្ឋទាំងអស់របស់អាមេរិកប្រើប្រព័ន្ធច្បាប់ Common Law របស់អង់គ្លេស លើកលែងតែរដ្ឋល្វីសៀណាមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលនៅបន្តប្រើប្រព័ន្ធច្បាប់ Civil Law របស់បារាំង)។
២-រដ្ឋផ្លរីដាខាងលិច (West Florida): កាលពីឆ្នាំ១៨១០ ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោកជេមមេឌីសឹន (James Madison) បានប្រកាសជាផ្លូវការ ដើម្បីដាក់បញ្ចូលរដ្ឋផ្លរីដាខាងលិច ជាដែនអធិបតេយ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ រដ្ឋនេះកាលមុននោះ ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ប្រទេសអេស្ប៉ាញ។
៣-រដ្ឋផ្លរីដាខាងកើត (East Florida): យោងតាមសន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ១៨១៤ រវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសអេស្ប៉ាញ គឺរដ្ឋាភិបាលអេស្ប៉ាញត្រូវប្រគល់រដ្ឋនេះទៅឲ្យអាមេរិក។
៤-ការដាក់រដ្ឋតិចសាស់ ជាឧបសម្ព័ន្ធរបស់អាមេរិក: កាលដើមឡើយ រដ្ឋតិចសាស់ជាប្រទេសដែលមានអធិបតេយ្យពេញលេញ មានឈ្មោះជាផ្លូវការ «សាធារណរដ្ឋតិចសាស់ -The Republic of Texas»។ រដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសតិចសាស់ កាលណោះ តែងតែអន្ទោកអន្ទោលចង់ភ្ជាប់ប្រទេសនេះឲ្យស្ថិតក្នុងដែនអធិបតេយ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកតែម្ដង។ នៅឆ្នាំ១៨៤៥ រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកក៏យល់ព្រមភ្ជាប់ប្រទេសតិចសាស់ជាដែនដីរបស់អាមេរិក (កាលណោះរដ្ឋាភិបាលម៉ិកស៊ីកូគំរាមថាប្រសិនបើអាមេរិកហ៊ានភ្ជាប់រដ្ឋនេះ វាមានន័យស្មើនឹងប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយម៉ិកស៊ីកូ ប៉ុន្តែអាមេរិកមិនខ្លាច)។
៥-សម្បទានពីប្រទេសម៉ិកស៊ីកូ: អាមេរិក និងប្រទេសម៉ិកស៊ីកូ ធ្លាប់ច្បាំងគ្នាម្ដង ពីឆ្នាំ១៨៤៦-១៨៤៨ ហើយបានបញ្ចប់សង្គ្រាមនេះតាមសន្ធិសញ្ញា Treaty of Guadalupe Hidalgo ដែលប្រទេសម៉ិកស៊ីកូត្រូវតែទទួលស្គាល់ព្រំដែនអាមេរិក-ម៉ិកស៊ីកូបច្ចុប្បន្ន ដោយក្នុងនោះ ម៉ិកស៊ីកូបានកាត់ដីមួយចំណែក ដើម្បីជាការធ្វើសម្បទានចំពោះអាមេរិក។ ជាថ្នូរមកវិញ អាមេរិកបានបង់ប្រាក់ ១៥ លានដុល្លារ (ស្មើនឹងជាង ៣៨០ លានដុល្លារបច្ចុប្បន្ន) ទៅឲ្យម៉ិកស៊ីកូ ដើម្បីជម្រះវិវាទឲ្យជ្រះស្រឡះ។
៦-រដ្ឋអាឡាស្កា (Alaska) : រដ្ឋអាឡាស្កា កាលពីមុន ធ្លាប់ស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ «ចក្រភពរុស្ស៊ី -Russian Empire»។ នៅឆ្នាំ១៨៦៧ សហរដ្ឋអាមេរិកបានទិញដែនដីអាឡាស្កា ពីរុស្ស៊ីក្នុងតម្លៃ ៧លាន ២សែនដុល្លារ (ស្មើនឹងជាង ១២១ លានដុល្លារបច្ចុប្បន្ន)។
៧-កោះហាវ៉ែ (Hawai): ហាវ៉ៃ កាលដើមឡើយ ជាព្រះរាជាណាចក្រ ដែលមានម្ចាស់ក្សត្រីមួយអង្គសោយរាជ្យ ហើយមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក តាមរយៈការផ្សព្វផ្សាយសាសនា និងការធ្វើទំនាក់ទំនងពាណិជ្ជកម្ម។ ក្រោយមក នៅឆ្នាំ១៨៩៣ ម្ចាស់ក្សត្រីត្រូវគេផ្ដួលរំលំពីរាជបល្ល័ង្ក ហើយអ្នកដឹកនាំថ្មីបានសុំភ្ជាប់ប្រទេសហាវ៉ៃចូលជាដែនអធិបតេយ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកតែម្ដង។
៨-រដ្ឋញូម៉ិកស៊ីកូ និងរដ្ឋអារីហ្សូណា: កាលពីឆ្នាំ១៨៥៣ សហរដ្ឋអាមេរិកបានទិញតំបន់មួយក្បែរព្រំដែនអាមេរិក-ម៉ិកស៊ីកូ ក្នុងតម្លៃ ដប់លានដុល្លារ ស្មើនឹងជាង ២៨០ លានដុល្លារបច្ចុប្បន្ន។ ការទិញ-លក់នេះមានចែងក្នុងសន្ធិសញ្ញា Gadsden Purchase ហើយដែនដីនោះ បច្ចុប្បន្នជារដ្ឋញូម៉ិកស៊ីកូ និងរដ្ឋអារីហ្សូណា។
អំពីដែនដីដទៃក្រៅប្រទេសអាមេរិក ដែលអាមេរិកធ្លាប់គ្រប់គ្រង
សហរដ្ឋអាមេរិក និងប្រទេសអេស្ប៉ាញ ធ្លាប់ច្បាំងគ្នា ហើយបានបញ្ចប់សង្គ្រាមតាមរយៈសន្ធិសញ្ញាទីក្រុងប៉ារីស (Treaty of Paris) ឆ្នាំ១៨៩៨ ដែលតាមសន្ធិសញ្ញានេះ អេស្ប៉ាញត្រូវប្រគល់ប្រទេសហ្វ៊ីលីពីន ដែលកំពុងស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អេស្ប៉ាញ ទៅឲ្យស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អាមេរិកវិញម្ដង។ ជាថ្នូរមកវិញ សហរដ្ឋអាមេរិកបានប្រគល់ប្រាក់ ២០លានដុល្លារ (ស្មើនឹង ៥៦៧ លានដុល្លារបច្ចុប្បន្ន) ទៅឲ្យអេស្ប៉ាញ។
អំពីប្រទេសគុយបា
យោងតាមវិសោធនកម្ម Platt Amendment ឆ្នាំ១៩០១ ប្រទេសគុយបាបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀង ដើម្បីជួលមូលដ្ឋានទ័ពជើងទឹកមួយកន្លែង គឺឆកហ្កាតាណាម៉ូ (Guantánamo Bay) ទៅឲ្យអាមេរិក។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះនឹងនៅតែមានសុពលភាពជាបន្តទៀត ដរាបណាអាមេរិកគោរពតាមកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ គឺរក្សាទុកឆកហ្កាតាណាម៉ូ ដូចកិច្ចព្រមព្រៀងដើម។ ឆកហ្កាតាណាម៉ូ ធ្លាប់ត្រូវរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកយកធ្វើជាមណ្ឌលឃុំឃាំងក្រុមអាល់កៃដា៕
No comments:
Post a Comment