| ព្រះវិហារ | |
|---|---|
| ខេត្ត | |
 | |
 | |
| កូអរដោនេ: 13°47′N 104°58′Eកូអរដោនេ: 13°47′N 104°58′E | |
| ប្រទេស |  កម្ពុជា |
| ទីរួមខេត្ត | ក្រុងព្រះវិហារ អតីតស្រុកត្បែងមានជ័យ |
| រដ្ឋាភិបាល | |
| • អភិបាលខេត្ត | អ៊ុន ចាន់ដា (CPP) |
| ផ្ទៃក្រឡា | |
| • សរុប | ១៣៧៨៨ គម២ (៥៣២៤ ម៉ាយ ការ) |
| ប្រជាជន (2008)[១] | |
| • សរុប | ១៧០៨៥២ |
| • សន្ទភាព | ១២/គម២ (៣២/ម៉ាយ ការ) |
| ល្វែងម៉ោង | UTC+07 |
| Dialing code | +855 |
| ក្រមអ.ម.អ. ៣១៦៦ | KH-13 |
| ស្រុក | ៧ and 1 city |
| ឃំុ | ៤៩ and 1 sangkat |
ខេត្តព្រះវិហារ ជាខេត្តមួយនៅភាគខាងជើងប្រទេសកម្ពុជា។ ខេត្តព្រះវិហារមានទីរួមខេត្តនៅ ភ្នំត្បែងមានជ័យ។ ខេត្តព្រះវិហារត្រូវបានដាក់ឈ្មោះតាមប្រាសាទព្រះវិហារ។
គ្រប់គ្រងរដ្ឋបាល[កែប្រែកូដ]
ខេត្តព្រះវិហារត្រូវចែកជា ៧ស្រុក និង ១ ក្រុង ក្នុងនោះមាន ៤៨ឃុំ និង ១ សង្កាត់។
| កូដស្រុក | ស្រុក | ឈ្មោះស្រុកជាអក្សរឡាតាំងក្រុង ព្រះវិហារ
Preah Vihear city
|
|---|---|---|
| ១៣០១ | ស្រុកជ័យសែន - | Chey Saen |
| ១៣០២ | ស្រុកឆែប | Chhaeb |
| ១៣០៣ | ស្រុកជាំក្សាន្ត | Choam Khsant |
| ១៣០៤ | ស្រុកគូលែន | Kuleaen |
| ១៣០៥ | ស្រុករវៀង | Rovieng |
| ១៣០៦ | ស្រុកសង្គមថ្មី | Sangkom Thmei |
| ១៣០៧ | ស្រុកត្បែងមានជ័យ | Tbaeng Mean chey |
ទីតាំងភូមិសាស្ត្រ[កែប្រែកូដ]
ខេត្តព្រះវិហារស្ថិតនៅក្នុងភូមិសាស្រ្តឧត្តរនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា នៅឆ្ងាយពីរាជធានីភ្នំពេញចំងាយ៣២០គម, ជាខេត្តស្ថិតនៅតំបន់ខ្ពង់រាប តំបន់ព្រៃភ្នំ ភូមិសាស្ត្រដែលមានភាពទូលាយ សំបូរព្រៃឈើធំៗជាជំរកសត្វព្រៃគ្រប់ប្រភេទ រ៉ែ ធនធានធម្មជាតិ និងសំនង់ប្រវត្តិសាស្ត្រ ប្រាសាទបុរាណ។ ព្រំប្រទល់ខាងជើងទល់នឹងប្រទេសថៃ និងប្រទេសឡាវ ប៉ែកខាងត្បូងទល់នឹងខេត្តកំពង់ធំ ប៉ែកខាងលិចទល់នឹង ខេត្តសៀមរាប និងឧត្តរមានជ័យ ប៉ែកខាងកើតទល់នឹង ខេត្តស្ទឹងត្រែង។
ខេត្តព្រះវិហារមានផ្ទៃដីសរុប ១៤.០៣១ គ.ម២ (???) ក្នុងនោះផ្ទៃដីបង្ករបង្កើនផលមានចំនួន ២០.០០០ហិចតា។ ខេត្តចែកចេញជាំ៧ស្រុករួមមាន៤៩ឃុំដែលមានភូមិសរុប២០៨ភូមិ។ ប្រជាពលរដ្ឋនៅខេត្តព្រះវិហារភាគច្រើនជាជនជាតិខ្មែរនិងមានជនជាតិភាគតិច កួយ មានប្រមាណ២០% មានរបរធ្វើស្រែ ចំការ រកជ័រ រកវល្លិ៍ លក់ដូរ និងនេសាទត្រីបន្តិចបន្តួច។ ការងារធ្វើស្រែចំការពុំសូវទទួលបានទិន្នផលខ្ពស់ឡើយ ព្រោះដោយបងប្អូនធ្វើតាមរបៀបអភិរក្សនិយម គឺធ្វើស្រែប្រវាសមេឃ។
ខេត្តព្រះវិហារមានផ្ទៃដីសរុប ១៤.០៣១ គ.ម២ (???) ក្នុងនោះផ្ទៃដីបង្ករបង្កើនផលមានចំនួន ២០.០០០ហិចតា។ ខេត្តចែកចេញជាំ៧ស្រុករួមមាន៤៩ឃុំដែលមានភូមិសរុប២០៨ភូមិ។ ប្រជាពលរដ្ឋនៅខេត្តព្រះវិហារភាគច្រើនជាជនជាតិខ្មែរនិងមានជនជាតិភាគតិច កួយ មានប្រមាណ២០% មានរបរធ្វើស្រែ ចំការ រកជ័រ រកវល្លិ៍ លក់ដូរ និងនេសាទត្រីបន្តិចបន្តួច។ ការងារធ្វើស្រែចំការពុំសូវទទួលបានទិន្នផលខ្ពស់ឡើយ ព្រោះដោយបងប្អូនធ្វើតាមរបៀបអភិរក្សនិយម គឺធ្វើស្រែប្រវាសមេឃ។
តំបន់ទេសចរណ៍[កែប្រែកូដ]
ខេត្តព្រះវិហារជាខេត្តមួយសំបូរទៅដោយផលិតផលទេសចរណ៍ច្រើនជាងគេសំរាប់អភិវឌ្ឍ ដើម្បីទាក់ទាញទេសចរណ៍ឱយមានការចាប់អារម្មណ៍ និងមកកំសាន្ត។ ប៉ុន្តែមានចំនុចលំបាកជាច្រើនដែលធ្វើឱយវិស័យទេសចរណ៍មានការធ្លាក់ចុះនិងរាំងស្ទះដល់ការអភិវឌ្ឍនោះគឺគ្មានមធ្យោបាយគ្រប់គ្រាន់សំរាប់ធ្វើការផ្សព្វផ្សាយលើឆាកអន្តរជាតិឱយទូលំទូលាយ ប៉ុន្តែប្រាសាទព្រះវិហារវិញក៏បានបើកឱយភ្ញៀវជាតិ អន្តរជាតិចូលទស្សនាយ៉ាងច្រើនកុះករ។ នាពេលបច្ចុប្បន្ន ខេត្តព្រះវិហារមានសន្តិសុខល្អគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ឱយភ្ញៀវទេសចរណ៍មកទស្សនា។
ប្រាសាទព្រះវិហារ[កែប្រែកូដ]
ប្រាសាទព្រះវិហារមានទីតាំងនៅភូមស្វាយជ្រុំ ឃុំកន្ទួត ស្រុកជាំក្សាន្ត នៅលើជួរភ្នំដងរែក ជាប់ព្រំប្រទល់ប្រទេសថៃ។ ភ្នំនេះមានកំពស់៧៤០ម ធៀបកំពស់ទឹកសមុទ្រ។ ដោយមានផ្ទៃក្រលា៨០០ម៤០០ម ចំនោតខ្លាំងពីទឹកដីកម្ពុជានិងរាងទេរទៅរកទឹកដីប្រទេសថៃ ប្រាសាទព្រះវិហារមានចំងាយផ្លូវ៤០៥គមពីភ្នំពេញនិង១០៨គមពីទីរួមខេត្តព្រះវិហារ។
ប្រាសាទបាកាន ឬព្រះខ័ន[កែប្រែកូដ]
មានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិតាសែងឃុំរណសិរ្ស ស្រុកសង្គមថ្មី នៅជិតព្រំប្រទល់ខេត្តកំពង់ធំនិងសៀមរាប ស្ថិតនៅភាគនិរតីចំងាយចំនួន១០៥គម ពីទីរួមខេត្ត។ ប្រាសាទបាកានមានក្បូរក្បាច់រចនាប្រហាក់ប្រហែលនឹងប្រាសាទអង្គរវត្តដែរតែកសាងមុនពេលលើករាជធានីទៅអង្គរវត្ត។ ប្រាសាទបាកានមានឈ្មោះដើមហៅថាជ័យស្រីប្រាសាទនេះកសាងដោយព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី១ (គស១០០២, មិនច្បាស់លាស) លើបូជនីយដ្ឋានចាស់របស់ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ និងមានបន្ថែមរចនាបថមុខ៤ខ្លះដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧មុនពេលឡើងគ្រងរាជនៅអង្គរ (គស១១៨១)ដែលព្រះអង្គបានកសាងប្រាសាទនេះដើម្បីតំកល់អដ្ឋិធាតុញាតិវង្សនិងព្រះបរមគ្រូរបស់ព្រះអង្គ។
ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍[កែប្រែកូដ]
មានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិស្រយ៉ង់ជើងឃុំស្រយ៉ង់ ស្រុកគូលែន ស្ថិតនៅជិតព្រំប្រទល់ខេត្តសៀមរាប មានចម្ងាយ៧២គម ពីទីរួមខេត្ត។ ក្រុមប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍មានប្រាសាទព័ទ្ធជុំវិញចំនួន៣៨ប្រាសាទដែលមានចំងាយពីប្រាសាទមួយទៅប្រាសាទមួយពី២ទៅ៥គម។ ប្រាសាទកោះកេរ្តិ៍កសាង(៩២១៩៤២) ដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៤ប្រាសាទនេះស្ថិតនៅ៨០គមនៃទិសឥសានអង្គរធំ។ ប្រាសាទនេះមានលក្ខណៈជាប្រាសាទភ្នំមាន៧ថ្នាក់កំពស់៣៥ម។
ប្រាសាទក្រពុំឈូក[កែប្រែកូដ]
ប្រាសាទក្រពុំឈូកមានចំងាយ៤០គមពីទីរួមខេត្តស្ថិតនៅឃុំរំដោះស្រុករវៀង។
ប្រាសាទអ្នកបួស[កែប្រែកូដ]
ព្រះវិហារ ប្រាសាទអ្នកបួស ដែលស្ថិតនៅលើកូនភ្នំមួយដើមឡើយ មានឈ្មោះថា ច័នន្ទគិរី ស្រុកជាំក្សាន្ត ខេត្តព្រះវិហារតាមពិតទៅគឺជាក្រុម ប្រាសាទដែលត្រូវបានកាន់កាប់កសាង និងគ្រប់គ្រងពីសតវត្សរ៍ទី៧ដល់ សតវត្សរ៍ទី១១នៃគ្រិស្តសករាជ(គ.ស)។
ប្រាសាទនេះត្រូវបានសិក្សាដោយលោក ប៉ាម៉ង់ ទីយេ ,លោក ឡាហ្សង់ គីយ្យា ,លោក អៃ ម៉ូនីញ៉េ និងលោក បាក ជិតមួយសតវត្សរ៍មកហើយចុងក្រោយ បំផុតសិលាចារឹកដ៏សំខាន់ៗទាំងនោះ ដែលមានចំនួនរហូតដល់ទៅប្រាំបួន ផ្ទាំងត្រូវបានបកប្រែជាបន្តបន្ទាប់ ជា ពិសេសសិលាចារឹកគ-៣៤១ និងបក ប្រែដោយលោក ហ្ស័ក សឺដេស នៅឆ្នាំ ១៩៥៤ ។
ចេញពីផ្លូវក្រួសក្រហមទៅ អានសេះ មានផ្លូវបំបែកមួយឆ្ពោះទៅ កាន់ផ្លូវប្រាសាទអ្នកបួសឬ ប្រាសាទ ច័នន្ទគិរី ជាផ្លូវលំមួយ មានចម្ងាយ ប្រមាណពីបីគីឡូម៉ែត្រទៅបួនគីឡូម៉ែត្រ។ ក៏ប៉ុន្តែនៅជម្រៀលភ្នំមានស្រះសង់ ឬ បារាយណ៍ទឹកបុរាណនៅជើងភ្នំខាង ក្រោមប្រាសាទដ៏ធំល្វឹងល្វើយ ។ មាន ទឹកថ្លាយង់សម្រាប់ពិធីកម្មព្រាហ្មសាសនា និងការបង្ហូរទឹកស្រោចស្រព ស្រូវប្រាំង និងចម្ការកសិករនៃសហ- គមន៍ខ្មែរនៅទីនោះតាំងពីបុរាណ រហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ ប្រាសាទអ្នកបួស ឬប្រាសាទ ច័ន្ទនគិរីមានជណ្តើរបែរមុខទៅទិស ខាងត្បូងមានកាំជណ្តើរ១១កាំទំហប្រាសាទអ្នកបួស... ១១ម៉ែត្រ ផ្នែកជាន់ទីមួយនិងទីពីរ មាន ទំហំតូច ជាងបន្តិចដោយពុំអាចវាស់ វែងបាន ពីព្រោះព្រៃក្រាស់ពេកបាក់ បែកខ្លាំង ។ នៅកាំជណ្តើរទីពីរគោបុរៈ បាក់បែកស្ទើរអស់ ។ ប្រាសាទនេះមាន កំពែងថ្មបាយក្រៀម និងថ្មភក់ព័ទ្ធជុំវិញ ចំនួនបីជាន់ ។ នៅក្នុងបរិវេណនេះ មានប្រាង្គធំនៅចំកណ្តាលបែរមុខទៅ ខាងត្បូងក្បាច់ផ្តែរបានបាក់បែកពាក់ កណ្តាលធ្លាក់ចុះមកដល់ដីដោយជន ពាលបំផ្លាញតាមរយៈដាក់រំសេវបំផ្ទុះ យកវត្ថុបុរាណ(ក្បាលអ្នកតា)ទៅលក់។
នៅក្បែរនោះដែរមានប្រាសាទ សំខាន់ៗជាច្រើនទៀត ។ នៅខាងក្រៅ កំពែងក៏មានក្រុមប្រាសាទតូចធំទាំង អស់យ៉ាងតិចចំនួនប្រាំបួនទៀតផងដែរ ។ ទំហំទីធ្លាកំពែងប្រាសាទព័ទ្ធ ជុំវិញទទឹងជាង១០០ម៉ែត្រ និង បណ្តោយប្រមាណជាង៣០០ម៉ែត្រ ។ ទាំងនៅក្នុងបរិវេណ និងនៅក្រៅ ប្រាសាទមានព្រៃដុះជុំជិតធំតូច និងមាន ស្រះតូចៗជាច្រើនទៀត ហើយមានធ្វើ ការដ្ឋានថ្មពីសម័យបុរាណនៅខាង លិចប្រាសាទនោះផងដែរ ។
នៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទច័ន្ទន គិរី មានការជីកគាស់កកាយរុករកវត្ថុ បុរាណធ្វើឱ្យបំណែកផ្ទាំងថ្មតូចធំរបើក ឡើងរាយប៉ាយខូចខាតស្ទើរ៩០ ភាគ-រយ ។ ក្បាច់ផ្តែរប្រាង្គប្រាសាទ អ្នកបួសដ៏ ធំជាងគេត្រូវបានបំផ្លាញពីការដាក់ រំសេវបំផ្ទុះនៅក្នុងទសវត្សរ៍ ៩០។ វាជា ការសោកស្តាយរកអ្វី ប្រៀបផ្ទឹមពុំបានពី ការបំផ្លាញដ៏ប្រល័យនេះដោយរួមទាំង មិនទាន់បានសង្គ្រោះ វានៅឡើយ ។
មានក្បាច់ផ្តែរ សសរពេជ្រមួយ ចំនួនព្រមទាំងតួប្រាសាទខ្លះៗផងបាន បាក់បែកធ្លាក់ចុះមកដី ។ ចំណែកតួ ប្រាសាទប្រាង្គធំមួយកំណាត់ក្រោម សាងអំពីថ្មបាយក្រៀមខាងលើឥដ្ឋមួយ កំណាត់នោះបានធ្លុះធ្លាយដំបូលពីខាង លើ ហើយផ្នែកខាងក្នុងប្រាសាទត្រូវ គេជីកកកាយរុករកវត្ថុបុរាណដែល មានការបំផុតឱ្យបំផ្លិចបំផ្លាញវប្បធម៌ មរតកដូនតាខ្មែរវិនាសហិនហោច ។ សិលាចារឹកនៃប្រាសាទទាំង នោះនៅសល់ប្រាំបីផ្ទាំង ហើយមានមួយ ផ្ទាំងត្រូវបានគេដឹកយកមករក្សាទុកនៅ សារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ ។ ប្រាសាទទាំង នោះកសាងឡើងដោយអតីតព្រះ មហាក្សត្រខ្មែរ(ស្តេច)បួនសម័យកាល។ តំបន់ដែលមានប្រាសាទបុរាណដ៏ច្រើន សន្ធឹកសន្ធាប់បែបនេះវាជាសញ្ញាបញ្ជាក់ ឱ្យឃើញថា មានសហគមន៍ខ្មែរ រស់នៅ ទីនោះ យ៉ាងច្រើនកុះករដែលបានមក គោរពបូជាព្រះអាទិទេពព្រះឥសូរ នៅជើងភ្នំដងរែកដ៏ស័ក្តិសិទ្ធិ បំផុត។
ជាលទ្ធផលនៃក្រុមការងារ ខេមរវិទ្យាឯករាជ្យមានលោកបណ្ឌិត មីសែល ត្រាណេ ,លោក ស៊ឹម នីឡា និង ភរិយា លោកជា សុជាតិ អ្នកឯកទេស ផ្តិតសិលាចារឹកខ្មែរនៃសារមន្ទីរជាតិ ភ្នំពេញ លោកតិល ពិសិដ្ឋ កាសែតរស្មី កម្ពុជា, លោក ហូរ លីម និងលោក ធិន ប៊ុនថន កងអន្តរាគមន៍ព្រំដែនមុំបីវរ ៣៩៥ ជាំក្សាន្តខេត្តព្រះវិហារសម្រេច បានផ្លែផ្កាផ្តិតយកអក្សរសិលាចារឹក ចំនួនបីផ្ទាំង យកមករក្សាតម្កល់ទុក នៅ សារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញសម្រាប់ជា ប្រយោជន៍ នៃសង្គមខ្មែរ ។
នៅតំបន់នេះអាជ្ញាធរ បានមើល រំលងអំពីសក្តានុពលផ្នែកទេសចរណ៍ វប្បធម៌និងធម្មជាតិ ។ បើសិនរដ្ឋាភិបាល រៀបចំបានល្អវាប្រាកដណាស់មានភ្ញៀវ ទេសចរទៅកម្សាន្តនៅទីនោះ ។ ដូច្នេះ ប្រាក់ចំណូលវានឹងហូរចូលរដ្ឋ ហើយ មួយផ្នែកទៀត វានឹងធ្លាក់ចូលទៅដល់ ដៃពលរដ្ឋដោយផ្ទាល់ ។ វាជាការកាត់ បន្ថយភាពក្រីក្រពលរដ្ឋរស់នៅតំបន់ នោះមួយកម្រិតតាមរយៈភ្ញៀវទេសចរ ចំណាយលុយពីការស្នាក់នៅ ហូបចុក និងទិញវត្ថុអនុស្សាវរីយ៍ផ្សេងៗ៘
នៅមានកត្តាធម្មជាតិក៏បាន បំផ្លាញប្រាសាទផងដែរ មានដូចជា រុក្ខជាតិដុះទន្ទ្រានលើតួ ប្រាសាទ គឺអាយុ កាលរបស់ថ្មដែលត្រូវសឹករេចរឹល ដោយធម្មជាតិមានទឹកភ្លៀងមេរោគ កម្តៅថ្ងៃ។ ល។ កត្តាមនុស្សខ្វះចំណេះ ដឹងមិនយល់ពីវប្បធម៌ខ្មែរធ្វើឱ្យគ្រោះ ថ្នាក់ជាងគេបំផុត គឺមនុស្សជីកគាស់ កកាយរុករកវត្ថុបុរាណជួញដូរធ្ងន់ធ្ងរ ជាងអ្វីៗ ។ ពីព្រោះគ្រប់ប្រាសាទទាំង អស់គឺត្រូវបានជីកកកាយឱ្យរលុះរលួយ ស្ទើរគ្មានសល់ ។
ជាបឋមសូមជម្រាបថា ប្រាសាទ អ្នកបួស គឺជាក្រុមប្រាសាទ ដែលតាមប្លង់ ដើមត្រូវមានប្រាសាទចំនួនប្រាំបី ប្រាង្គ ប្រធានមួយ និងប្រាង្គឧបសម្ព័ន្ធ សាង សង់អំពីឥដ្ឋ និងថ្មបាយក្រៀម ។
មានសិលាចារឹកនៅក្រុម ប្រាសាទអ្នកបួសមានចំនួនទាំងអស់ ប្រាំបួន ផ្ទាំងនេះបើតាមប្រសាសន៍របស់ លោក ប៉ាក់ ម៉ង់ទីយេ អ្នកប្រាជ្ញជាតិ បារាំងបាន ស្រាវជ្រាវ ។ ការអានផ្ទាំង សិលាចារឹក ទាំងនោះឡើងវិញដោយ លោកហ្ស័ក សឺដេស និងការផ្ទៀង ផ្ទាត់ឡើងវិញ ដោយលោកបណ្ឌិតមីសែល ត្រណេ ក្នុងដំណាក់កាលទីមួយនៃការស្រាវជ្រាវ កាលពីថ្ងៃទី១៨ខែ កក្កដាឆ្នាំ២០១៥ បានឱ្យដឹងថា បូជនីយដ្ឋានដ៏សំខាន់នេះ ត្រូវបានទទួលនូវការ អភិវឌ្ឍន៍ដោយ និរន្តរភាពតាមសម័យ កាលនីមួយៗនៃ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរពោលគឺពីសម័យ បុរេអង្គររហូតដល់ សម័យអង្គរ ។
បើយើងពិនិត្យក្រុមប្រាសាទ ខាងលើនេះ ដោយសំអាងលើខ្លឹមសារ នៃសិលាចារឹកយើងអាចស្គាល់កាល បរិច្ឆេទជាបន្តបន្ទាប់ដូចខាងក្រោមនេះ ៖ នាសម័សបុរេអង្គរយើងសង្កេត ឃើញថា មានសិលាចារឹក គ៣៤១ (ប្រាង្គឡ)ដែលត្រូវបានចារឡើងនៅ សម័យបុរេអង្គរមួយផ្ទាំងនៅលើស៊ុម ទ្វារខាងត្បូង និងមួយផ្ទាំងទៀតនៅស៊ុម ទ្វារប្រាសាទខាងជើង ។
សិលាចារឹកនេះ នៅស៊ុមទ្វារ ខាងត្បូងមានកាលបរិច្ឆេទសករាជ៥៩៦ ត្រូវនឹងគ្រិស្តសករាជឆ្នាំ៦៧៣ រីឯកាល បរិច្ឆេទនៃស៊ុមទ្វារខាងជើងវិញគឺសករាជ ៦២២ ដែលត្រូវនិងគ្រិស្តសករាជ ឆ្នាំ ៦៩៩ ។ យើងសូមឯកភាពចំពោះកាល បរិច្ឆេទខាងលើនេះទាំងស្រុងក្រោយពី សិក្សាសិលាចារឹកទាំងពីរផ្ទាំងនេះដែល ត្រូវបានផ្តិតឬផ្តាំដោយលោក ជា- សុជាតិ អ្នកបច្ឆេកទេសបុរាណវិទ្យា នៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញនៅថ្ងៃទី១៨ ខែកក្កដា២០១៥។ព្រោះថាកាលបរិច្ឆេទ នេះសមស្របទាំងស្រុងទៅនឹងលក្ខណៈ នៃក្បាច់ផ្តែរដែលស្ថិតក្នុង “រចនាបថ កំពង់ព្រះ”យ៉ាងប្រាកដដែល អ្នកប្រវត្តិ វិទូមិនបានចាប់អារម្មណ៍កន្លង មក ។
សារសំខាន់ចម្លងនៃសិលាចារឹក គ៣៤១នេះ គឺស្ថិតនៅត្រង់ចំណុចមួយ គឺថានៅលើទីតាំងនៃក្រុមប្រាសាទអ្នក បួសនាសតវត្សរ៍ទី១០ មានវត្តមាន របស់ប្រាង្គប្រាសាទនាសម័យបុរេអង្គរ រួចនៅហើយ ។ មួយវិញទៀតប្រាង្គឡ ខាងលើនេះដែលបែរមុខទៅទិសខាង លិចនោះ គឺជាសំណង់ប្រាសាទថ្មីដែល សាងសង់ដោយព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌ (វរ្ម័ន) ក៏មែនពិតតែប្រាសាទនេះ បាន សាងសង់នៅលើទីតាំងនៃប្រាសាទ ចាស់ដោយយកក្បាច់ផ្តែរ និងប្រអប់ទ្វារ ទាំងពីរនៃប្រាសាទបុរេអង្គរមកប្រើ ប្រាស់ឡើងវិញ ។
ចំណុចសំខាន់មួយទៀតគឺតាម រយៈនៃសិលាចារឹកបុរេអង្គរខាងលើ នេះ ដែលសរសេរជាអក្សរសំស្ក្រឹត និង ជាភាសាខ្មែរយើងដឹងថា នៅទីនេះ ហើយគឺទីតាំងនៃប្រាសាទអ្នកបួសឬនាគ បួស មានការបូកព្រះសិវបាទ (បូព៌ា) ព្រះសិវលិង្គមាស និងព្រះនារាយណ៍ (វិស្ណុ) នៅលើទីតាំងនៃប្រាសាទអ្នកបួស បច្ចុប្បន្ន ដែលដើមឡើយឈ្មោះថា ច័ន្ទនគិរីឬភ្នំរបស់ព្រះអាទិទេពច័ន្ទន ដែលជារហស្សនាមរបស់ព្រះកូនេស ។ ចំពោះប្រភពឈ្មោះដើមនៃប្រាសាទ អ្នកតាបួសលោកហ្ស័ក សឺដេស បានពឹង ផ្អែកខ្លឹមសារនៃសិលាចារឹកនៅប្រាង្គ (គ) នៃក្រុមប្រាសាទអ្នកបួសខាងលើ ។
នាដើមសម័យអង្គរបន្តិច ពោល គឺក្នុងរាជរបស់ព្រះបាទយសោវម៌ទី១ (គ្រិស្តសករាជ៨៨៩-៩០០) គេបានរក ឃើញ នូវសិលាចារឹកមួយ របស់ទ្រង់គឺ គ៣៤៦ នៅត្រង់ចំណុចត្រូវជ្រុងកែង នៃប្រាសាទខាងត្បូងឆៀងខាងលិច ។ ជាការពិតណាស់ ក្រុមប្រាសាទ អ្នកបួសមានប្រាង្គប្រាសាទទាំងអស់ ចំនួនប្រាំបី សព្វថ្ងៃបាក់បែកស្ថិតព័ទ្ធជុំវិញ ប្រាង្គធំមួយ គឺប្រាង្គកណ្តាល សាងសង់ ឡើងនាសម័យអង្គរក្រុមប្រាសាទនេះ ស្ថិតក្នុងរាជរបស់ព្រះបាទស្រីរាជេ-ន្ទ្រវម៌ (គ្រិស្តសករាជ៩៤៤-៩៦៩) ហើយបានគ្របដណ្តប់លើផ្ទៃដីនៃ ជម្រាលជើងភ្នំដងរែក ។ ក៏ប៉ុន្តែបូជនីយ ដ្ឋានទាំងនោះពុំទាន់ទទួលនូវការ អភិរក្សនៅឡើយទេ ដើម្បីអភិវឌ្ឍវិស័យ ទេសចរណ៍ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀតសោត កម្រណាស់ ដែលមានមនុស្សទៅកាន់ ទីនោះ ពីព្រោះវាមានចម្ងាយឆ្ងាយ ហើយផ្លូវពិបាកធ្វើដំណើរយ៉ាងខ្លាំង ។
បើយោងតាមខ្លឹមសារនៃសិលា ចារឹក គ.៥៨០ នាសតវត្សរ៍ទី១០ ដែល សព្វថ្ងៃតម្កល់នៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ យើងអាចដឹងថា ព្រះបាទស្រីរាជេ-ន្ទ្រវម៌ទេវៈ ទ្រង់បានត្រាស់បង្គាប់ ព្រះរាជគ្រូរបស់ព្រះអង្គបញ្ជាមន្ត្រី ម្នាក់ឱ្យស្ថាបនាព្រះអស្តមម៌ូតិ (ភាគទាំង ប្រាំបីនៃព្រះសិវ) ដែលជាអាទិទេពដ៏ កំពូលនៅទីនោះ ។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ ក៏មានការស្ថាបនាឡើងនូវព្រះសិវលិង្គ ដោយមានអំណោយជាខ្ញុំបម្រើគ្រឿង ឧបភោគ ផ្កាភ្លង់ ស្រូវអង្ករ ជាដើម អម ជាមួយផងដែរជានិមិត្តសញ្ញានៃព្រះសិវ។
ការប៉ានស្មានរបស់ក្រុមការងារ យើងជាដំណាក់កាលដំបូង តំបន់មាន ប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅយ៉ាងច្រើនកុះករ សហគមន៍ទាំងនោះហើយ ត្រូវបានគូស បញ្ជាក់តាមរយៈអត្រានៃប្រាសាទ ដែល មានចំនួនយ៉ាងច្រើន និងស្ថាននាម ដូចជាស្រុកស្វយម្ភ៉័បុរៈ ជ័យបុរៈ ជាដើម និងវិរិន្ទ្របុរៈ ចន្ទ្របុរៈ និងយោធា បុរី ជាដើម ដែលមានចារក្នុងសិលាចារឹក ។
ម្យ៉ាងវិញទៀត គេគួរគប្បីជ្រាប ថា គេក៏បានរកឃើញនូវសិលាចារឹក ដែលត្រូវបានចារឡើងនៅប្រអប់ស៊ុម ទ្វារប្រាសាទខាងត្បូង ក្នុងរាជរបស់ ព្រះបាទជ័យវម៌ទី៥គ្រិស្តសករាជ៩៦៩-១០០១ នៅលើស៊ុមទ្វារនៃប្រាសាទ (ះ) គឺ គ.៣៤៣ ចារនៅ៨៩៦សក ដែល ត្រូវ និងគ្រិស្តសករាជឆ្នាំ៩៧៤ ។ តាមរយៈនៃផ្ទាំងសិលាចារឹក គ.៣៤៣ យើងក៏អាចដឹងបានថា ព្រះបាទជ័យវម៌ទេវៈទី៥ ទ្រង់ក៏បាន ត្រាស់បង្គាប់ឱ្យព្រះគ្រូរបស់ព្រះអង្គ និងកំស្តែង ស្រីវីរេន្ទ្រវម៌ (វរ្ម័ន) ឱ្យ ដំគោលល័ក្ខដែលកំណត់ដោយព្រះរាជ អាជ្ញា ដើម្បីថ្វាយចំពោះព្រះសិវបាទ ។
នៅលើប្រអប់ស៊ុមទ្វារខាងត្បូង នៃប្រាង្គ (គ) ដែលមានសិលាចារឹក គ.៣៤៤ ដែលត្រូវបានចារឡើងនៅ សក៩០៧ យើងក៏ដឹងអំពីក្តីក្តាំដីធ្លី ពាក់ព័ន្ធទៅនឹងប្រាសាទសិវបាទ ដែល ត្រូវបានទិញដូរ ។
បន្ទាប់មកទៀត គេក៏បានជួប ប្រទះនូវសិលាចារឹក គ.៣៤២ ចារនៅ ស៊ុមទ្វារខាងស្តាំនៃគោបុរៈ នៅមុខ ប្រាង្គកណ្តាល ដែលធំជាងគេអស់ ។ នៅលើស៊ុមទ្វារនៃគោបុរៈខាង លិច សិលាចារឹកត្រូវបានចារឡើងជា ភាសាខ្មែរ នៅឆ្នាំ៩០៣សក ដែលត្រូវ និងឆ្នាំ១០០៨នៃគ្រិស្តសករាជ ។រីឯនៅ ស៊ុមទ្វារខាងកើតវិញ ត្រូវបានចារឡើង នៅឆ្នាំ៩៣៧សក ត្រូវ និងឆ្នាំ១០១៥នៃ គ្រិស្តសករាជ ។ តាមរយៈសិលាចារឹកនេះ យើង បានដឹងថា ព្រះបាទសុរិយាវម៌ទី១ បាន ធ្វើរាជអំណោយទៅក្រុមប្រាសាទអ្នក បួសនេះ ដោយបានត្រាស់បង្គាប់ឱ្យចារ នូវផ្ទាំងសិលាចារឹកនេះ ក្នុងខណៈពេល ដែលព្រះអង្គ បានយាងធ្វើធម្មយាត្រ ក្រុមប្រាសាទក្រុមអ្នកបួសនេះ សិវបាទ (ទិសខាងបូព៌ា) និងតំបន់វត្តភូ (លិង្គបុរី) ដែលស្ថិតក្នុងខេត្តចម្ប៉ាស័ក្តិ ក្នុងប្រទេស លាវឬឡាវសព្វថ្ងៃនេះ ។
ក្នុងសិលាចារឹកដ៏សំខាន់ទាំង ពីរនេះ ក៏មានភារដាក់ពាក្យបណ្តាសា ចំពោះជនអាក្រក់ ដែលបានមកលួចប្លន់ ឬបំផ្លាញប្រាសាទ និងទ្រព្យសម្បត្តិព្រះ នៅទីនោះ ប៉ុន្តែក៏មានពរជ័យសម្រាប់ មនុស្សល្អផងដែរ ។ អ្នកដែលធ្វើអាក្រក់ ត្រូវធ្លាក់ចុះក្នុងនរក ហើយត្រូវសោយ ទុក្ខគ្មានទីបញ្ចប់ ។ ចំណែកជនដែល ប្រតិបត្តិអំពើល្អគឺទំនុកបម្រុងធ្វើ អំណោយទានដោយទឹកចិត្តជ្រះថ្លា ជននោះនឹងទទួលបាននូវសម្បត្តិសួគ៌ា ។
សរុបសេចក្តីមករាល់ទិន្នន័យ ទាំងឡាយ ដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ ដែលគ្រាន់តែជាព័ត៌មានដំបូងបង្អស់ ព្រោះស្ថិតក្នុងដំណាក់កាលដំបូងនៃការ ស្រាវជ្រាវ ហើយដែលជាជំនួយស្មារតីដល់ការស្រាវជ្រាវនៅពេលអនាគត ទៀត វាបានបង្ហាញឱ្យដឹងថា តំបន់នេះ សព្វថ្ងៃគឺជាតំបន់ព្រៃភ្នំដាច់ស្រយាល នាសម័យដើម ស្ថានភាពទូទៅពុំដូច្នោះ ឡើយ ។ តំបន់នេះ គឺជាជង្រុកវប្បធម៌ ដោយមានសហគមន៍មនុស្សខ្មែររស់នៅ យ៉ាងច្រើនកុះករ មានបារាយណ៍ ស្រះ ទឹក ត្រពាំង ផ្លូវគមនាគមន៍ខ្វាត់ខ្វែង តភ្ជាប់ពីខេត្តព្រះវិហារទៅនឹងសុរិន្ទ (ថៃ) និងវត្តភូ (លាវ) ។
មានព្រះរាជាខ្មែរជាច្រើនអង្គ រមែងតែងតែយាងមកបន់ស្រន់ ដើម្បី សិរីសួស្តីនៃព្រះរាជនគរ តាមរយៈការ សាងសង់នូវមូលនិធិសាសនាសង្គម តូចធំទាំងឡាយ មុនឱនភាពនៃសម័យ ក្រោយអង្គរ។ទោះបីជាសំណង់ ស្ថាបត្យ កម្មតូចធំទាំងនោះ ត្រូវបាន បំផ្លាញខ្ទេច ខ្ទាំក្តី ក៏ប៉ុន្តែស្លាកស្នាម វប្បធម៌បុរាណ ទាំងនោះ កាលបើក្រុម អភិរក្សធ្វើទៅ បានវានឹងអាចជាផ្នែក មួយនៃការ អភិ-វឌ្ឍន៍ជាតិតាមរយៈ វិស័យទេសចរណ៍ វប្បធម៌ និងទេសចរណ៍ធម្មជាតិដ៏ ស្រស់បំព្រង នៃភ្នំដងរែក ។ គួរបញ្ជាក់ផងដែរថា ចំណុច ជាវិជ្ជមានមួយទៀត ដែលយើងគប្បី ត្រូវកត់ត្រាទុកគឺវត្តមានរបស់ប្រាង្គ ប្រាសាទបុរេអង្គរក្នុងតំបន់ដែលក្នុង សម័យកាលនោះគឺស្ថិតក្នុងសម័យ ចេនឡា តំបន់នេះ ទើបតែបានទទួលនូវ ការអភិវឌ្ឍន៍ជាលើកដំបូងបង្អស់ដោយ ការជ្រួតជ្រាបនូវវប្បធម៌ចេនឡា ដែល អាចមានប្រភពចេញពីឥសានបុរៈឬ លិង្គបុរៈ ដែលជាមជ្ឈមណ្ឌលវប្បធម៌ យ៉ាងសំខាន់ជាងគេ ។ គឺក្នុងបរិបទនេះ ហើយ ដែលនាម និងស្ថាននាមដូចជា វាលឥសានសិវ លិង្គបុរៈ ត្រូវបាន កត់ត្រាជាប្រយោលនៅលើផ្ទាំងសិលា ចារឹកទាំងនោះ ។ ដោយហេតុថា វាជា ភស្តុតាងនៃទំនាក់ទំនងផ្នែកវប្បធម៌ ក៏ដូចផ្នែកភូមិសាស្ត្ររវាងភូមិភាគ ទាំងពីរនៃចក្រភពអង្គរ ដែលបានបន្ត វេណពីសម័យបុរេអង្គរគឺសម័យមុន អង្គរ (សម័យចេនឡា) ៕បាយ៉ង់ និង ម.ត្រាណេ
No comments:
Post a Comment